Tienduizenden hectares bouwgrond liggen in Nederland braak. Vaak jarenlang. Bewust en onbewust wordt grond leeg gelaten om later te bebouwen. Dat braakliggende terrein heeft een bestemming in het bestemmingsplan, maar roept om een tijdelijke bestemming. Bijvoorbeeld natuur. Toch is het niet vanzelfsprekend dat de bouwgrond wordt opengesteld voor natuur. Sterker nog: het woord natuur kan de eigenaren en beheerders van die terreinen de stuipen op het lijf jagen. Want wat als een beschermde diersoort zich in die tijdelijke natuur vestigt, mag er dan nog wel gebouwd worden?

Een havengebied dat kilometers bouwgrond overhoudt, een bedrijventerrein dat wordt herontwikkeld of een buitengebied van een gemeente dat aangewezen wordt voor woningbouw. Op dat soort locaties gaan vaak niet meteen ‘de palen de grond in’ om te bouwen, maar het hoort wel al bij een gebiedsontwikkeling. BREEAM-NL Gebied hecht er waarde aan als die ‘lege ruimte’ wel wordt benut. Een flexibele bestemming draagt onder andere bij aan het verbeteren van de leefbaarheid en milieu en vormt toch geen belemmering voor het einddoel van het gebied. Het is ook wettelijk mogelijk: binnen de Wet ruimtelijke ordening zijn er verschillende mogelijkheden om flexibele beleidskaders op te nemen in bestemmingsplannen. En met de komst van het omgevingsplan ontstaat er nog meer ruimte voor tijdelijke inrichtingen.

Rugstreeppad

Een rugstreeppad die zich op jouw braakliggende bouwterrein vestigt. Dan kan er een streep door de bouwplannen. Een rugstreeppad is namelijk een wettelijk streng beschermd diersoort in Nederland. Wil je er bouwen, dan is een ontheffing noodzakelijk. En die wordt niet zomaar afgegeven. Hetzelfde geldt voor het plantje Groenknolorchis. Groeit die op jouw zandgrond, dan krijg je te maken met de Wet natuurbescherming. Kort samengevat is dat de nachtmerrie van iedere ontwikkelaar. Het gevolg: braakliggende terreinen die door ontwikkelaars ‘schoon’ worden gehouden, soms wel jarenlang. Natuurwerend beheer wordt dat ook wel genoemd. "Tijdelijke Natuur is dan een optie. Dat is een regeling vanuit de overheid die terreineigenaren en ontwikkelaars in staat stelt natuur te laten ontwikkelen zonder het risico op gedoe met streng beschermde soorten”, vertelt Arnold van Kreveld van de stichting Tijdelijke Natuur.

Waterbuffer

Van Kreveld legt uit hoe het werkt: “Na een inventarisatie van de aanwezige natuurwaarden wordt een terrein aangemeld bij de Gedragscode Tijdelijke Natuur. Vervolgens krijgt natuur minimaal een jaar de ruimte om zich te ontwikkelen. Natuurvriendelijke inrichting en beheer zijn niet nodig, maar soms wordt ervoor gekozen om nog meer natuurwinst te kunnen behalen. Geen beheer is een stuk voordeliger dan elke paar weken maaien. En het mooie is, mochten zich streng beschermde soorten vestigen, dan hoeft er geen ontheffing te worden aangevraagd om deze te mogen verwijderen op het moment dat het terrein wordt ontwikkeld." Naast de mogelijkheden voor natuur en biodiversiteit heeft het ook een positieve invloed op de leefbaarheid en biedt het mogelijkheden als waterbuffer bij piekbuien. Daardoor worden gebieden ‘klimaatadaptief’. Maar bovenal: de gebieden zijn flexibeler en worden daar in BREEAM-NL Gebied ook voor beloond.

Friesland

Net buiten het Friese Oosterwolde wordt het bedrijvenpark. Initiatiefnemer en eigenaar Anne Jan Zwart greep de mogelijkheid voor Tijdelijke Natuur met beide handen aan. “Omdat het moeilijk was te overzien wanneer Ecommunitypark volledig uitgegeven zou zijn als bouwlocatie, wat hier de helft is van het totaal areaal van zeventien hectare, wilden we meteen alle ruimte geven aan natuurontwikkeling. Tijdelijke Natuur mag toekomstige ontwikkelingen dus niet in de weg staan.” Het valt echter op dat Zwart de natuur niet als last ziet. “50% van die tijdelijk ingerichte natuur blijft. Tussen de gebouwen bijvoorbeeld. Het is dus een opstapje naar permanente natuur.”

Biodiversiteit

“Erg goed dat de keuze voor Tijdelijke Natuur er soms toe leidt dat in de definitieve inrichting natuur meer ruimte krijgt”, reageert Arnold van Kreveld op de plannen van Zwart. Hij ziet die permanente natuur standhouden door bijvoorbeeld flauwe oevers, inheemse bomen of insectenvriendelijk maaibeheer. Zwart wil het Ecommunitypark dan ook een voorbeeld laten zijn voor andere bedrijventerreinen. Mede daarom wordt er samengewerkt met de Friese Milieu Federatie (FMF). In samenwerking met studenten van VanHall Larenstein Leeuwarden wordt de biodiversiteit al jaren gemonitord. “Hoewel het rapport over drie jaar wordt gepubliceerd, zijn we al enorm verrast door het enorme herstel van natuur, zowel flora als fauna”, vertelt Zwart als om de resultaten wordt gevraagd.

Leefbaarheid

Recreatie of evenementenlocaties zijn andere voorbeelden van tijdelijke bestemming en mogelijke kansen voor ongebruikte terreinen. Flexibiliteit is daar het sleutelwoord. “Het hebben van flexibele beleidskaders die tijdelijk gebruik van gebied en gebouwen toestaan, draagt bij aan het verduurzamen van gebieden. Denk aan de positieve bijdrage die het heeft op de beleving en leefbaarheid van gebieden, maar dus ook op vergroten van biodiversiteit of klimaatadaptatie”, zegt Maikel de Laat. Hij is projectmanager BREEAM-NL Gebied en ziet dat gebieden op verschillende manieren beleid voeren om credits te krijgen voor synergie, zie kader. De Laat is helemaal trots als de tijdelijke invulling permanente waarde aan gebied toevoegt. Hij sluit zich aan bij Zwart van Ecommunitypark en Van Kreveld van stichting Tijdelijke Natuur. “Bijvoorbeeld Tijdelijke Natuur kan ervoor zorgen dat bij de nieuwe invulling ruimte wordt gemaakt om bepaalde natuurelementen die ontstaan zijn, terug te laten komen.”

Credit SYN-3 Adaptief vermogen

In BREEAM-NL Gebied is een credit gewijd aan het flexibel inrichten van het te certificeren gebied. Op- en afschalen is daarbij belangrijk, maar centraal staat de leefbaarheid van het gebied. ‘Het gebied in staat stellen om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden in gebruik’, staat er letterlijk in de beoordelingsrichtlijn. Net als de daadwerkelijk inrichting worden flexibele gemeente- en beleidskaders beloond met een punt. Het levert drie punten op bij het certificeren van gebieden met het keurmerk. 

Evenementenlocatie

Soms vraagt een gebied om een andere tijdelijk functie dan natuur. Een tijdelijk en bijzonder project is de theaterhangaar Locatie Valkenburg. Dit gebied is reeds gecertificeerd met BREEAM-NL Gebied versie 2012. In het gebied wordt, inmiddels al jaren, een oude vliegtuighangaar in stand gehouden om de musical Soldaat van Oranje te huisvesten. De gemeenteraad van Katwijk, waar Locatie Valkenburg onder valt, heeft in 2012 daarvoor het bestemmingsplan ‘Tijdelijk gebruik Locatie Valkenburg’ vastgesteld. ‘Dit bestemmingsplan is opgesteld in afwachting van de (woningbouw)ontwikkelingen. De activiteiten op het terrein mogen daar blijven, zolang ze herontwikkeling van het gebied niet in de weg staan’, valt te lezen in een nieuwsbrief van projectlocatie Valkenburg.

Verschillende bestemmingen

In 2006 werd het militaire vliegkamp Valkenburg gesloten. De gemeente wees het vervolgens aan als woningbouwlocatie om te kunnen voldoen aan de woningvraag in de Duin- en Bollenstreek en HollandRijnland. In totaal moeten er 5.000 woningen worden gebouwd. Volgens de eerste plannen hadden die woningen er in 2015 al moeten staan. Maar zover is het nog niet. Om het gebied toch te benutten is het aangewezen als tijdelijke evenementenlocatie en andere tijdelijke bestemmingen. Het zorgde er mede voor dat het gebied Locatie Valkenburg een goede BREEAM-NL Gebied score behaalde. Op de credit SYN-3 Adaptief vermogen scoorde dit gebied alle mogelijke punten: er is bij de tijdelijke inrichting rekening gehouden met de tijdelijke bestemming, er is een tijdelijk bestemmingsplan en gebouwen en locaties worden daarvoor ingezet. De projectmanager BREEAM-NL Gebied ziet het met genoegen gebeuren. “Bij tijdelijk gebruik zie je dat een gebied niet wordt verwaarloosd. Het zorgt vaak ook voor reuring, er gebeurt iets en dat heeft een positieve invloed op de rest van het gebied, zowel voor de initiatiefnemers als de omwonenden.

Beeld: Tijdelijke Natuur - Arnold van Kreveld